Syeikh Abdul Qahir al- Jurjani, Pengarang Kitab Awamil, Pencetus Ilmu Balaghah.

Kitab Awamil fin nahwi merupakan kitab yang tidak asing lagi bagi para pelajar Ilmu nahwu di Aceh khususnya. Kitab ini menjadi kitab pelajaran wajib bagi para pemula ilmu Nahwu sebelum belajar  kitab Ajurrumiyah. Sipakah pengarang kitab tersebut dan bagaimana manaqib beliau? Berikut ini sedikit tentang sejarah beliau yang kami kutip dari berbagai sumber.
Nama lengkap beliau adalah Abu Bakar Abdul Qahir bin Abdur Rahman bin Muhammad al-Jurjani. Beliau lahir dan menetap di Negri Jurjan, satu daerah yang masuk dalam negri Iran saat ini. Tidak di ketahui kapan tahun kelahiran beliau. Beliau di lahirkan dalam keluarga yang miskin. Beliau belajar kepada para ulama negri kelahirannya sehingga beliau mengungguli para ulama semasa beliau dalam keilmuan beliau. Beliau tidak pernah berangkat ke luar Jurjan untuk menuntut ilmu. Namun walaupun demikian beliau berhasil menguasai berbagai macam ilmu bahkan beliau di kenal sebagai pencetus (wadhi`) ilmu balaghah.

Dalam bidang fiqh beliau bermazhab Syafii, sedangkan dalam bidang aqidah beliau merupakan pengikut Mazhab Asy`ari . Beliau mengambil ilmu nahwu di negri kelahiran beliau dari Abu Husen Muhammad bin Hasan al-Farisi. Bahkan Imam Sayuthi dalam kitab Bughyatul Mu`ah mengatakan bahwa Imam Jurjani tidak mengambil ilmu dari selain Imam Abu Husen al-Farisi. Namun Yaqut al-Hamwa menyebutkan salah satu guru dari imam Jurjani adalah Imam Ali bin Abdul Aziz al-Jurjani (w. 392 H) salah seorang qadhi Negri Jurjan.
Imam al-Anbari setelah menyebutkan nama guru Imam Jurjani, Abi Husen al-Farisi “dan beliau (Imam Jurjani) banyak menghikayah darinya (Abi Husen al-Farisi) karena beliau tidak pernah bertemu seorang guru yang masyhur dalam ilmu arabiyah selain dari pada Imam Abu Husen, karena beliau tidak pernah keluar dari Negri Jurjan dalam menuntut ilmu, Abu Husen al-Farisi datang ke daerah beliau, maka Imam Jurjani membacakan kitab di hadapan beliau.
Maka dari penjelasan Imam al-Anbari dapat di ketahui bahwa beliau juga pernah berguru kepada tokoh yang lain tetapi kemasyhuran guru beliau tersebut tidak setingkat dengan Abu Husen al-Farisi. Dari kata al-Anbari yang mengaitkan dengan ilmu Arabiyah, maka tidak tertutup kemungkinan bahwa beliau juga mengambil disiplin ilmu lain dari guru yang lain.

Pujian ulama

Sebelum mencetuskan ilmu balagah, Imam Abdul Qahir telah di kenal sebagai pakar dalam ilmu nahwu, selain juga pakar dalam ilmu kalam, dan fiqh.
Beliau diakui sebagai ulama yang besar dan berpegah teguh pada agama dan banyak pujian para ulama yang di alamatkan kepada beliau, antara lain :

Ulama yang semasa dengan beliau Abu Hasan al-Bakharzi mengatakan “semua lidah sepakat bahwa beliau adalah panutan, tempat dan masa menjadi indah dengan sebab beliau, ...beliau adalah orang yang tak tertandingi dalam keilmuanmya yang mulia,...”

Imam as-Subky mengatakan “beliau menjadi imam yang masyhur, yang menjadi tujuan dari semua arah, dengan agama yang kuat dan wara` serta sikap yang tenang”.

Murid Abu Suja` Imam as-Silafi mengatakan : beliau adalah seorang yang wara` lagi qana`ah. Pernah masuk pencuri ke rumah beliau, mengambil semua barang yang ia temukan dalam rumah beliau, sedangkan beliau melihatnya dalam keadaan shalat dan tidak membatalkan shalat beliau.

Yahya bin Hamzah Al-`Alawi ( Wafat 749 H) telah menyebut tentang beliau : Sesungguhnya Abdul Qahir orang pertama yang menyusun kaedah di dalam ilmu ini (ilmu balaghah), dan memperjelaskan dalil-dalilnya, menyusun seluk beluk seninya, membuka kelopak ilmu ini dari pada tutupannya, membukakannya selepas ia tertutup dan dan menjadi kabur, dengan dua buah kitab beliau (Dalail Al-I`jaz dan Asrar Al-Balaghah). Dan belum pernah aku melihat keduanya, sedangkan sangat mencintai dan sangat kagum dengan kedua kitab tersebut, kecuali (yang pernah saya temui) hanya kutipan-kutipan para ulama dalam uraian-uraian mereka.

Beliau wafat tahun 471 H, pendapat lain mengatakan tahun 474 H.
Karya-karya beliau antara lain:

1. Syarh al-Fatihah (1 jilid)
2. Asrar Balaghah
3. Dalail al-I`jaz
4. al-Jumal fin Nahmi
5. Talkhish, syarah dari kitab beliau al-Jumal
6. at-Tatimmah fin Nahwi
7. al-Mughni fi Syarh al-Idhah Abu Ali al-Farisi (30 jilid)
8. i`Jaz al-Quran kabir (besar) dan shaghir (kecil) keduanya merupakan syarh bagi kitab I`jaz al-Quran karangan Abu Abdullah al-Wasithy.
9. al-`Umdah fi Tashrif al-af`al
10.  al-Awamil al-miah fi ilm Nahwi
11. Tazkirah 
12. al-Miftah
13. dll

Kitab Awamil Miah, adalah sebuah kitab nahwu kecil yang di jadikan sebagai kitab pemula bagi pelajar ilmu nahwu (kalau di Aceh di pelajari sebelum mempelajari kitab matan Ajurrumiyah). Kitab ini banyak di syarah oleh ulama lain antara lain:

1. Ibnu Madas Hisam ad-Din at-Taqani ar-Rumi al-Hanafi
2. Tashil Nail Amani, karangan ulama Fathani, Thailand, Syeikh Ahmad al-Fathani
3. Syarh `Awamil miah, karangan Syeikh Khalid al-azhari al-Jarjawi (w. 905 H)
4. Syarh Awamil karangan Sayyid Syarif Ali bin Muhammad Jurjani (w. 816 H)
5. Syarh Awamil al-Miah Nahwiyah karangan Syeikh Yahya bin Nushuh
6. Fawaid al-`itabiyah fi hall al-Awamil miah, karangan Syeikh Muhammad Abi Qasim al-`Atabi
7. Tahrir al-Aqwal karangan seorang Tgk. di Panton Labu, Aceh Utara
8. dll

Kitab Awamil miah juga pernah di gubah menjadi nadham oleh Syeikh Muhammad bin Himad

Samalanga, 10 Syawal 1435 H/06-08-2014 M

Sumber:

Thabaqah Syafi`iyah Kubra, as-Subki
Bughyatul Mu`ah, Imam Sayuthy
Nazhah al-Anba` fi Tabaqat al-Adibba’
Al-Maraghi Ahmad Mustafa, Tarikh `Ulum Al-Balaghah
Muqaddimah Syarah Awamil karangan Syeikh Khalid al-azhari al-Jarjawi
Muqaddimah Tahqiq Kitab al-Jumal karagan Syeikh Abdul Qahr al-Jarjani oleh Ali Hairar